Sneh Mosze (uprzednio Kleinbaum Moszek, potem Mojżesz; w l. późniejszych przyjął nazwisko i imię: Sneh Mosze) (1909–1972), lekarz, działacz syjonistyczny, polityk izraelski, publicysta i dziennikarz. Ur. 6 I w Radzyniu w rodzinie o tradycjach syjonistycznych, był synem kupca Szymona Kleinbauma i Chawy (Ewy) Chaji z domu Lichteinstein. Ojciec był działaczem żydowskiego ruchu spółdzielczego i radnym miejskim w Radzyniu, matka przewodniczyła kołu organizacji syjonistycznej p. n. Zjednoczenie Kobiet Żydowskich w Radzyniu.
S. odebrał tradycyjne żydowskie wychowanie. W l. 1920–6 uczęszczał do Państwowego Gimnazjum Męskiego im. ks. Adama Czartoryskiego w Puławach. Jednocześnie kontynuował edukację żydowską i naukę hebrajskiego u prywatnych nauczycieli. Dn. 31 V 1926 zdał maturę typu matematyczno-przyrodniczego i w t.r. przeniósł się do Warszawy, gdzie w r. akad. 1926/7 rozpoczął studia przyrodnicze i matematyczne na Wolnej Wszechnicy Polskiej. Dn. 19 X 1927 immatrykulował się na Wydz. Lekarskim Uniw. Warsz. (nr albumu 26558). W trakcie studiów utrzymywał się, udzielając korepetycji, prowadząc korespondencję handlową małych firm oraz pracując w biurze jednego z dzienników warszawskich. Studia medyczne ukończył w czerwcu 1935 i uzyskał dyplom lekarski ze specjalnością internisty-psychiatry. Praktykował jako lekarz do r. 1939. W l. akad. rozpoczął działalność polityczną, należał do Bratniej Pomocy oraz do Żydowskiego Stow. Medyków Uniw. Warsz., którego był prezesem w l. 1932–5. Od końca l. dwudziestych działał w syjonistycznej organizacji studenckiej w Warszawie «Jardenia» (przewodniczący) i jej odłamie radykalnym «Hakarmela». W r. 1932 zmienił imię Moszek na Mojżesz. Szybko zwrócił na siebie uwagę jako publicysta i mówca. W r. 1931 Icchak Grünbaum zaproponował mu objęcie redakcji dziennika syjonistycznego w języku polskim „Nowe Słowo”. Następnie wszedł do redakcji tygodnika społeczno-literackiego „Opinia” (1933–5) i tygodnika „Ster” (1937). Współpracował z „Naszym Przeglądem” i „Dos Jidiše folk”, a przede wszystkim z „Hajntem” – w r. 1935 został jego redaktorem politycznym.
W l. 1931–5 był członkiem Egzekutywy Organizacji Syjonistycznej w Polsce (OSwP). Na jej X Zjeździe, obradującym w Warszawie od 31 I do 2 II 1932, został wybrany do Centralnego Komitetu (CK). Należał do przywódców radykalnej frakcji Al Ha-Miszmar (Na straży) w ramach Organizacji Ogólnosyjonistycznej. Opowiadał się za emigracją, głównie młodych ludzi do Palestyny, za zbudowaniem państwa żydowskiego od podstaw oraz walką o realizację żydowskiej autonomii kulturalno-narodowej w Polsce. W r. 1933 I. Grünbaum przed wyjazdem do Palestyny przekazał Kleinbaumowi przywództwo w Organizacji Ogólnosyjonistycznej w Polsce. Podczas obrad Rady Partyjnej OSwP, odbywających się w Warszawie w październiku 1933, Kleinbaum wystąpił przeciwko religijnej partii syjonistycznej – Mizrachi oraz zaproponował objęcie mandatu poselskiego po I. Grünbaumie przez Apolinarego Hartglasa. S. piastował kluczowe stanowiska w wielu instytucjach syjonistycznych. W l. 1935–7 był prezydentem Biura Palestyńskiego zajmującego się przede wszystkim organizowaniem emigracji do Palestyny, zasiadał w ciałach kierujących funduszami syjonistycznymi – Dyrektoriacie Keren Kajemet le’Israel (Żydowskiego Funduszu Narodowego) i Keren Hajesod (Funduszu Podwalin) oraz we władzach Tarbutu – sieci szkół hebrajskich związanych z ruchem syjonistycznym. Uczestniczył w kolejnych światowych kongresach syjonistycznych: w r. 1933 w XVIII Kongresie Syjonistycznym w Pradze, w r. 1935 w XIX Światowym Kongresie Syjonistycznym w Lucernie (wybrany tam do Komitetu Wykonawczego Światowej Organizacji Syjonistycznej), w r. 1937 w XX Kongresie Syjonistycznym w Zurychu (gdzie opowiedział się za podziałem Palestyny pod warunkiem, że będzie to droga prowadząca do utworzenia państwa żydowskiego). W l. 1933–5 był jednym z głównych przywódców Rady Żydowskiej dla Bojkotu Niemiec Faszystowskich. Działał także we władzach Światowego Kongresu Żydów od chwili jego powstania w r. 1936. Występował przeciw polityce rewizjonistów, był zwolennikiem bliskiej współpracy ogólnych syjonistów z socjalistami w Palestynie. Jako publicysta wzywał Żydów do zdecydowanej walki o ich prawa obywatelskie. Krytykował Koło Żydowskie w Sejmie za brak jednoznacznej linii politycznej. Opowiadał się za budowaniem sojuszu z lewicowymi partiami polskimi, a nie tworzeniem wspólnego frontu z innymi mniejszościami narodowymi. Po uchwaleniu konstytucji kwietniowej w r. 1935 wzywał do bojkotowania wyborów sejmowych.
W r. 1935 Kleinbauma powołano do służby wojskowej, ukończył z wyróżnieniem szkołę oficerską, uzyskując stopień oficera rezerwy. W l. 1937–8 bez powodzenia starał się doprowadzić do zjednoczenia różnych odłamów politycznych Żydów w ramach Kongresu Żydów Polskich. W poł. września 1936, gdy Icchak Schiper zrezygnował ze stanowiska prezesa CK OSwP, kierownictwo partii przejęło prezydium w składzie: Kleinbaum, Menachem Kirszenbaum i Jerzy Rosenblatt, ale faktycznie decyzje podejmował Kleinbaum w porozumieniu z Grünbaumem. Na XII Zjeździe OSwP, obradującym w Warszawie 28 II – 1 III 1937 wybrany został do prezydium partii. Na początku 1938 r. brał udział w kolejnej próbie zjednoczenia partii ogólnosyjonistycznych i wszedł do powołanej w tym celu przez Komitet Wykonawczy Światowej Organizacji Syjonistycznej, tzw. komisji sześciu, a w czerwcu 1938 w skład prezydium komitetu, mającego zorganizować zjazd zjednoczeniowy partii ogólnosyjonistycznch w Polsce. W dn. 6–15 VII 1938 reprezentował syjonistów polskich na międzynarodowym kongresie w sprawach uchodźców z III Rzeszy w Evian we Francji. W sierpniu 1939 uczestniczył w XXI Kongresie Syjonistycznym w Genewie (wyraził tam opinię, że zbliżający się kryzys międzynarodowy zakończy się powstaniem państwa żydowskiego). Po zakończeniu kongresu udał się na posiedzenie Egzekutywy Syjonistycznej do Londynu, gdzie zastała go wiadomość o mobilizacji do WP. Powrócił z rodziną do Warszawy 31 VIII 1939 i natychmiast zgłosił się do wojska. Przebywał krótko w niewoli sowieckiej w Łucku, skąd udało mu się uciec do Lwowa. Stamtąd przybył do Wilna, a następnie udał się do Kowna. W obu tych miastach pracował w Biurze Palestyńskim dla Uchodźców, zajmującym się m.in. rozdzielaniem certyfikatów – pozwoleń na legalną emigrację do Palestyny. Na podstawie kupionego paszportu dla bezpaństwowca wyjechał wraz z żoną i córką z Litwy, a następnie dzięki certyfikatowi przedostał się do Palestyny (21 III 1940). W Genewie 12 III 1940 przekazał N. Goldmanowi, przewodniczącemu Egzekutywy Światowego Kongresu Żydów, raport na temat położenia Żydów w Europie Wschodniej, w którym podkreślał m.in. konieczność nawiązania bliskich kontaktów z emigracyjnym rządem polskim oraz potrzebę powołania organizacji jednoczącej Żydów z Polski.
W Palestynie działał Kleinbaum w Reprezentacji Żydów Polskich. Od czerwca 1940 należał do kierownictwa Hagany – nielegalnej organizacji samoobrony żydowskiej w Palestynie. Posługiwał się pseud. Sneh («Znicz»), który obrał potem jako nazwisko. W czerwcu 1941 został przez M. Szertoka (Szareta) mianowany dowódcą Hagany. Był zwolennikiem walki zbrojnej o obalenie mandatu brytyjskiego i stworzenie państwa żydowskiego w Palestynie. W sierpniu 1945 na pierwszej konferencji syjonistycznej po zakończeniu wojny, która obradowała w Londynie, został członkiem Egzekutywy Agencji Żydowskiej. Dn. 1 X 1945 dowodzona przez S-a Hagana rozpoczęła walkę zbrojną przeciwko angielskiej władzy mandatowej i wraz z Ecel (Irgun Cwai Leumi – Narodowa Organizacja Wojskowa M. Begina) i Lechi (Lochamej Herut Israel – Bojownicy o Wolność Izraela) – nielegalną prawicową organizacją wojskową, stworzył organizację Hameri Haiwri (Ruch Oporu Żydowskiego). Na czele jej stał tzw. Komitet X, w którym S. reprezentował Haganę. Podczas tzw. Czarnej Soboty 29 VI 1946 S. był na czele listy poszukiwanych przez władze mandatowe, ale zdołał uniknąć aresztowania i ukrył się. Po ataku Ecel w dn. 22 VII 1946 na główną kwaterę wojskową oraz siedzibę brytyjskiego wywiadu wojskowego w Palestynie, mieszczącą się w Hotelu King David w Jerozolimie, został oskarżony przez prezydenta Światowej Organizacji Syjonistycznej Ch. Weizmana o to, że wiedział o planowanym ataku. Weizman zagroził, że ustąpi ze swego stanowiska oraz innych funkcji, jeśli S. nie odwoła wszelkich ataków na członków władz mandatowych. Komitet X zgodził się ze stanowiskiem Weizmana. Dowództwo Hagany zadecydowało, że S. powinien przedstawić swoje stanowisko na posiedzeniu Egzekutywy Syjonistycznej w Paryżu. Wyjechał wówczas nielegalnie z Palestyny na pokładzie francuskiego statku płynącego do Marsylii i udał się do Paryża, na posiedzenie Egzekutywy (4 VIII 1946), gdzie podjęto decyzję o odłożeniu tej sprawy do najbliższego Kongresu Syjonistycznego.
W końcu października 1946 S. towarzyszył D. Ben-Gurionowi w jego podróży do USA i prowadził tu rozmowy z przedstawicielami ruchu syjonistycznego. Dn. 5 XI 1946 na mocy decyzji A. G. Jonesa, sekretarza ds. Kolonii, Ben-Gurionowi i S-owi przywrócono prawo do powrotu do Palestyny. W grudniu 1946 uczestniczył w XX Kongresie Syjonistycznym w Bazylei, gdzie apelował o wznowienie walki zbrojnej. Wobec braku wyraźnej decyzji w tej sprawie ustąpił z funkcji dowódcy Hagany. Podczas kongresu został wybrany do nowej Egzekutywy Organizacji Syjonistycznej. Objął kierownictwo wydz. politycznego na Europę z siedzibą w Paryżu oraz odpowiadał za «Alija Bet», tj. nielegalną imigrację do Palestyny. Spełniając te funkcje, jeździł do różnych krajów Europy Zachodniej i Wschodniej; spotykając się z politykami, namawiał ich do poparcia idei powstania państwa żydowskiego i sprawy nielegalnej emigracji, a także starał się o zdobycie broni potrzebnej w nadchodzącej wojnie. Współpracował z żydowskimi pismami w Polsce, m.in.: „Dos naje lebn” i „Al ha-mišmar”. W l. 1946–7 był członkiem Izraelskiego Biura na rzecz Kongresu Pokojowego. W końcu r. 1947, gdy dwa rumuńskie okręty z uchodźcami żydowskimi pod naciskiem amerykańskiego Dep. Stanu i Brytyjskiego Min. Spraw Zagranicznych zostały na mocy decyzji Agencji zatrzymane, wystąpił z Egzekutywy Agencji Syjonistycznej.
W l. 1947–8 S. stopniowo zmieniał swoją orientację polityczną i zbliżał się do stanowiska proradzieckiego, licząc na poparcie ZSRR dla powstania państwa żydowskiego w Palestynie. Zbliżył się do lewicowych ugrupowań Achdut ha-Awoda (Partia Pracy) i Haszomer Hacair (Młody Strażnik). Opuścił Światową Organizację Ogólnych Syjonistów. W styczniu 1948 uczestniczył w konferencji założycielskiej partii Mapam (Mifleget Hapoalim Hameuchedet – Zjednoczona Partia Robotnicza) i został wybrany do jej Komitetu Centralnego (KC). Był członkiem redakcji organu prasowego partii „Al ha-mišmar” (1950–3). Współpracował z pismami: „Haarec”, „Jedijot achronot”, „Isroel štime”, „Kol ha-am” (którego przez kilka lat był wydawcą) oraz „Frei Isroel” i „Davar”. W czerwcu 1948 jako członek KC Mapam przyjechał do Polski, odwiedził Warszawę, Łódź i Kraków, odbył rozmowy z przedstawicielami władz, m.in. z Zygmuntem Modzelewskim i Jakubem Bermanem. W styczniu 1953 opuścił Mapam; działał następnie w utworzonej przez siebie i swoich zwolenników antysyjonistycznej Lewicowej Partii Socjalistycznej (Mifleget Hasmol Hasocjalisti). Swoje ówczesne poglądy przedstawił w ogłoszonej w r. 1954 pracy Sik kumim ba-še’elak ha-jehudit le-or ha-marksism (Conclusions on the Jewish Problem in the Light Marxism). W październiku 1953 Lewicowa Partia Socjalistyczna przystąpiła do Izraelskiej Partii Komunistycznej Maki, a S. do r. 1965 był jej generalnym sekretarzem. Potępienie przez niego polityki radzieckiej doprowadziło do rozłamu w Maki i powstania Rakah (Reszima ha-Komunistit ha-Hadasza – Nowa Lista Komunistyczna). W czasie Wojny Sześciodniowej, ostro atakując stanowisko ZSRR wobec sytuacji na Bliskim Wschodzie S. uznał, że była to wojna obronna i sprawiedliwa. Na XVI Naradzie Maki w październiku 1968 opowiedział się za szukaniem porozumienia z ruchem syjonistycznym. S. był popularnym wykładowcą, jeździł po Izraelu z setkami wykładów dla członków kibuców, żołnierzy, robotników i studentów. W l. 1949–53 był posłem do Knesetu z ramienia Mapam, a w l. 1953–65 z ramienia Maki, w r. 1969 znów został wybrany do Knesetu. Zmarł 1 III 1972 w Tel Awiwie i został pochowany wśród działaczy Hagany w Nahalat Icccchak.
S. był żonaty (ślub 22 X 1933) z Haną Weinberg (zm. 21 I 1974), lekarzem pediatrą, i miał z nią dwoje dzieci: córkę Tamar (ur. 1934) i syna Efraima (ur. 1944).
Pośmiertnie ukazały się pisma S-a (w wyborze): Achrit bérešit. Mivhar dvarim 1967–1972 (The End and the Beginning. A Selection of Articles and Speeches (1967–1972), Ed. Y. Tsaban, Hakkibbuc Hameuchad 1982), Ktavim 1928–1939 (Writings, Ed. E. Shaltiel, E. Melcer, Tel Aviv 1995), Ktavim 1940–1947 (Writings, Tel Aviv 1997, edycja kolejnych tomów w przygotowaniu).
Enc. Judaica, Jerusalem, XV (fot.); Encyklopedia Klalit, Masada-Tel Aviv 1959; Enc. of Zionism, II; Enciklopedia Šel Galujot. Sifrei Zikaron l’Arcot ha–Gola ve Eduteja, Kerach 12, Varša 3: I Icchak Grünbaum, Achrita šel Jahadut Polin (Encyclopaedia of the Jewish Diaspora. A Memorial Library of Centuries and Communities, Vol. XII, Warsaw 3: [part] I Icchak Gruenbaum, [part] II The End of Polish Jewry, Ed. Ch. Barlas, A. Tartakover, D. Sadan, Jerusalem 1973; Elef Jehudim b’et ha-hadaš (Thousand Jews in Modern Times), Ed. Y. Elan, Tel Aviv 1974; Kratkaja evrejskija enciklopedija (The Shorter Jewish Encyclopaedia in Russian), Ed. Y. Oren (Nader), N. Prat, Jerusalem 1996, VIII; Leksikon cijoni (Lexicon of Zionism), Ed. E. and M. Talmi, Tel Aviv 1982; Leksikon fun der najer jidišer literatur (Biographical Dictionary of Modern Yiddish Literature), New York 1965; Leksikon ha-išim šel Erec Israel 1799–1948 (Personalities in Eretz Israel 1799–1948. A Biographical Dictionary), Ed. Y. Shavit, Y. Goldstein, H. Be’er, Tel Aviv 1983; Leksikon Koach ha-magen ha „Hagana” (The Hagana Lexicon), Ed. M. Naor, Tel Aviv 1992; Łoza, Czy wiesz, kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania; Who’s who in Israel, Ed. P. Dagan, Tel Aviv 1960; Who’s who in World Jewry. A Biographical Dictionary of Outstanding Jews, Ed. H. Schneiderman, I. J. Carmin, New York 1955; – Allon Y., Shield of David. The Story of Israel’s Armed Forces, New York 1970; Bauer Y., From Diplomacy to Resistance. A History of Jewish Palestine 1939–1945, New York 1973; Cohen M. J., Palestine and the Great Powers 1945–1948, Princeton 1982; Fuks M., Żydzi w Warszawie, P.-Daszewice 1992; Finkelstein Ch., „Hajnt”, A cajtung baj Jiden (A Jewish Daily), 1908–1939, Tel Aviv 1978; Gutman I., Żydzi warszawscy 1939–1943, W. 1993; Jaworski W., Struktura i wpływy syjonistycznych organizacji politycznych w Polsce w latach 1918–1939, W. 1996 s. 55, 57, 110, 112, 113; Lagueur A., A History of Zionism, London 1972; Najnowsze dzieje Żydów w Polsce (w zarysie od 1950 roku), Pod red. J. Tomaszewskiego, W. 1993; Warhaftig Z., Refugee and Survivor. Rescue Efforts during the Holocaust, Jerusalem 1988; – Hartglas A., Na pograniczu dwóch światów, Wstęp i oprac. J. Żyndul, W. 1996; Political Documents of the Jewish Agency, May 1945 – December 1946, Ed. Y. Freundlich, Jerusalem 1996 Vol. I; – „Przełom” 1948 nr 18; – Arch. Uniw. Warsz.: Album studentów, t. 6 2501–30030.
Natalia Aleksiun